اعتیاد به عنوان یک پدیده چند وجهی دارای ابعاد و اشکال مختلفی می باشد؛یکی از انواع اعتیاد ها،اعتیاد به اینترنت می باشد که با توجه به میزان شیوع و گستردگی آن می شود آن را یک بحران تلقی نمود. اعتیاد به مواد مخدر، براساس سرعت و قدرت جذب این مواد به بدن انسان ارزیابی می‌شود، اما در مورد اینترنت وضع کمی فرق می‌کند، زیرا سرعت و در دسترس بودن آن، باعث بوجود آمدن اعتیاد در انسان شده. لذا با افزایش سرعت و سهولت دسترسی به اینترنت، باید در آینده نه چندان دور شاهد معتادان اینترنتی بیشتری در جهان باشیم؛ از آن جا که نوجوانان و جوانان بیشترین کاربران آن هستند، ارزش‌ها و هویت‌شان در این فضا دستخوش تغییراتی می‌شود. ارزش‌ها، حلقه اتصال فرهنگ هر قوم و ملتی با نسل آینده هستند و غفلت از این مسأله مهم می‌تواند جوامع را با بحران هویت روبه‌رو کند. این نوع از اعتیاد دارای آثار زیان باری در بخش های مختلف فردی؛خانوادگی و اجتماعی می باشد به همین جهت کنترل و درمان آن از اهمیت شایانی برخوردار می باشد و اینجاست که نقش مشاوره در بحران اعتياد به اینترنت نمود پیدا می کند.در این پژوهش به چیستی بحران اعتیاد به اینترنت،پیامد های آن و راهکار های کنترل خواهیم پرداخت.
امروزه استفاده از اینترنت، جزء جداناپذیر زندگی انسان‌ها شده است. در جامعه کنونی، اینترنت به راحتی در خانه، محل کار، بانک‌ها، مدارس، فروشگاه‌ها، گوشی‌های تلفن همراه و … در دسترس قرار دارد. این قابلیت، افزون بر فوایدی که برای زندگی بشر دارد، آسیب‌هایی نیز به همراه دارد که یکی از این آسیب‌ها، استفاده بیش از حد از اینترنت یا «اعتیاد اینترنتی» است که آسیب‌ها و پیامدهای متعددی را به دنبال دارد.
در ابتدا فقط افراد خاصی در جامعه از اینترنت استفاده می کردند ؛ اما به تدریج استفاده از آن در بین تمام اقشار جامعه رایج شد ؛ به طوری که جایگزین بسیاری از ابزارها شد و نقش افراد را در کنار یکدیگر کم رنگ تر ساخت . بنابراین اینترنت نیز مانند هر تکنولوژی دیگری همراه با فواید بسیارش عوارض نامطلوبی را نیز به وجود آورد . یکی از این مشکلات مسئله ابتلا به بحران اعتياد به اینترنت است که بدان خواهیم پرداخت.
در تحقیقات انجام شده در بحران به این نتیجه رسیدیم که، بحران واقعه ای است که به طور طبیعی و یا بوسیله بشر، به طور ناگهانی و یا به صورت فزآینده به وجود می آید که برای برطرف کردن آن نیاز به اقدامات اضطراری، اساسی و فوق العاده میباشد. واژه بحران که معادل اصطلاح انگلیسی Crisis است از پزشکی وارد علوم اجتماعی و اقتصادی شده است. در پزشکی، بحران به وضعیتی اطلاق می شـود کـه ارگانیسم حیاتی دچار بی نظمی شده و به خطر افتاده باشد. در زمینه مسائل اجتماعی هم زمانی که جامعه از حالت عادی خارج و دچار آشفتگی شود وضعیت بحرانی حاکم می شود. به طور خلاصه واژه بحران از منظـر لغـوی عبارت است از “آشفتگی و تغییر حالت ناگهانی”.
در تحقیقات انجام شده در ابعاد بحران به این نتیجه رسیدیم که، در خصوص ابعاد بحران باید گفت که، واژه «بحران» لزوماً به وضعیت یا رویداد آسیب‌زا اشاره نمی‌کند بلکه واکنش فرد به یک رویداد را نیز در بر می‌گیرد. یک نفر ممکن است عمیقاً تحت تاثیر رویدادی قرار گیرد در حالی که بر فرد دیگر اثر کمتری داشته باشد و یا هیچ اثری نداشته باشد. واژه چینی که برای «بحران» وجود دارد، تصویر بهتری از مولفه‌های سازنده بحران را به نمایش می‌گذارد. واژه «بحران» در زبان چینی از همان حروفی تشکیل شده است که «خطر» و «فرصت» را شکل داده‌اند. بحران همچنان که نشانگر یک مانع، آسیب، ضایعه یا تهدید است، نشانگر فرصت برای رشد یا افول نیز میباشد.
ما غالباً به بحران به صورت یک فاجعه غیرمنتظره و ناگهانی، مثل تصادف ماشین، بلایای طبیعی یا سایر رویدادهای مصیبت بار فکر می‌کنیم. در حالی که بحران‌ها بر حسب نوع و شدت متفاوتند. گاهی اوقات بحران، بخشی قابل پیش‌بینی از دوره عمر ماست، نظیر بحران‌هایی که در مراحل رشد روانی اریکسون توصیف گردیده‌اند. بحران‌های وضعیتی، مانند تصادف ماشین و بلایای طبیعی، ناگهانی و غیرمنتظره‌اند. بحران‌های وجودی، تعارضات درونی مربوط به چیزهایی از قبیل هدف، جهت و جنبه‌های معنوی زندگی هستند.
هدف از مشاوره بحران، پرداختن به وضعیت فعلی فردی که گرفتار بحران شده است میباشد. در معرض استرس یا آسیب روانی بودن به طور مداوم و مزمن، می‌تواند به بیماری‌های روانی بیانجامد. بنابراین مشاوران بحران باید مهارت و دانش کمک به فرد برای کنار آمدن با عوامل استرس‌زا و آسیب‌های روانی را داشته باشند. مشاور بحران نباید به روان درمانی بپردازد بلکه باید به صورت کوتاه مدت و فوری به فرد کمک کند تا با جلب کمک و پشتیبانی به شرایط پایدار روانی برسد.
بحران اعتیاد شامل موارد زیر می باشد: اعتیاد به اینترنت، اعتیاد به پر خوری، اعتیاد به پر کاری، اعتیاد جنسی
در تحقیقات انجام شده سوالی برای ما مطرح شده است که، بحران اعتیاد به اینترنت چیست؟ اعتیاد به اینترنت، نوعی اعتیاد رفتار است که با عنوان‌های متفاوتی مانند اعتیاد به اینترنت یا اختلال اعتیاد اینترنتی و سوءاستفاده از اینترنت معرفی شده است. اعتیاد اینترنتی به ساعت‌های استفاده کاربران از اینترنت بستگی دارد؛ به گونه‌ای که کاربر معمولی بین ۲ تا ۳ ساعت از اینترنت استفاده می‌کند، اما کسانی که بیش از ۸ ساعت در روز از اینترنت استفاده می‌کنند؛ معتاد به اینترنت هستند.
در واقع اعتیاد اینترنتی، استفاده بیمارگونه و وسواسی از اینترنت است. البته ممکن است تعریف اعتیاد اینترنتی با توجه به مدت زمان استفاده فرد از آن، تعریف دقیقی نباشد؛ زیرا در موارد بسیاری افرادی از اینترنت برای مدت زیادی استفاده می‌کنند، ولی معتاد اینترنتی نیستند؛ مانند محققانی که وقت زیادی را در اینترنت برای مطالعه و تحقیق می‌گذارند و از این فضا برای تحقیقات خود استفاده می‌کند.
این اعتیاد علائمی دارد که از جمله می‌توان به «شیفته شدن به اینترنت و احساس نیاز به استفاده از آن»، «تلاش ناموفق برای استفاده نکردن از اینترنت»، «احساس پریشانی، بی‌قراری و نداشتن آرامش بدون وجود اینترنت»، «به خطر انداختن روابط، شغل، فرصت آموزشی یا حرفه‌ای مهم به دلیل استفاده از اینترنت»، «آمادگی برای بر هم زدن روابط اجتماعی»، «دروغ گفتن به دوستان و نزدیکان صمیمی برای از دست ندادن فرصت استفاده از اینترنت» و «استفاده از اینترنت به عنوان راه فرار از گرفتاری‌ها» اشاره کرد.
اعتیاد اینترنتی پدیده‌ای است که از سه ویژگی برخوردار است: اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال و بی نظمی وسواسی است که برخی ویژگیهای آن مشابه شرایط آسیب‌شناسانه است. در واقع، زمانی می‌توان گفت که فرد دچار اعتیاد به اینترنت شده است که دارای علائم خستگی زودرس، تنهایی، افسردگی و غیره باشند. افرادی همچون اورزاک و یونگ به چنین تعریفی از اعتیاد اینترنتی اعتقاد دارند. روشهای درمان این نوع اعتیاد نیز، رفتار درمانی شناختی و تقویت درمانی انگیزش است.
اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال و بی نظمی روانی است. از این دیدگاه زمینه تحقیقی جدیدی تحت عنوان «روان درمانی اینترنتی» ظهور کرده است. این دیدگاه, معتادان اینترنت را به‌عنوان بیمار می‌بیند. روش درمان این نوع اعتیاد نیز، تشکیل گروههای خبری و گروههای بحث است. در این شکل از درمان، اعضای اختلالات روانی مرتبط به هم، نقش یک گروه حمایتی را بازی کرده و با ارائه پیشنهادات آن‌لاین و روشهای برخورد با آن، از شدت اعتیاد اینترنتی می‌کاهند. افرادی چون استن، هانگ و آلسی به چنین دیدگاهی اعتقاد دارند.
اعتیاد اینترنتی نوعی مشکل رفتاری است. دلیل این مسئله نیز، وجود یک رابطه قوی بین اعتیاد اینترنتی و وابستگی شیمیایی است. مطالعات نشان داده‌اند که افرادی که مشکلات وابستگی شیمیایی دارند، در هفته وقت بیشتری را صرف اینترنت می‌کنند، تا کاربران «وابسته غیرشیمیایی». از معتقدان چنین نگاهی، مىتوان به شرر قابل اشاره کرد. انجمن روانپزشکی آمریکا برای شناخت اعتیاد اینترنتی و افرادی که به استفاده مفرط از اینترنت معتادند، معیارهایی را مشخص کرده است که طبق آن، چنانچه بخواهیم فردی را معتاد به اینترنت بنامیم، باید حداقل سه مورد از معیارهای هفتگانه زیر، در طول یک دوره 12ماهه (یک ساله) در وی دیده شود.
معیارهای پیشنهادی انجمن روانپزشکی آمریکا شامل 7 مورد به شرح زیراست: این معیار به معنای صرف زمان بیشتری برای اینترنت به منظور رسیدن به رضایت است. در این شرایط, با وجود صرف همان میزان وقت, میزان رضایتمندی کاربر کمتر است و نیاز به زمان بیشتری دارد تا به همان درجه از رضایت قبلی برسد.
وجود دو یا چند علامت کناره‌گیری در طی دو روز در ماه که بعد از کاهش و یا ترک مداوم استفاده از اینترنت حاصل می‌شود. این مسئله باید موجب بروز دردها و رنجها و یا اختلالاتی در عملکرد اجتماعی، فردی و یا آموزش شود.
از اینترنت به منظور تخفیف و یا اجتناب از علائم کناره‌گیری استفاده می‌شود.
از اینترنت، اغلب در دوره‌های زمانی پیش از آنچه که در ابتدا مدنظر بود، استفاده می‌شود.
حجم قابل توجهی از وقت صرف فعالیتهای مربوط به کاربری اینترنتی (برای مثال، کتابهای اینترنتی، جست‌وجوی بروزرهای جدید وب، جست‌وجوی فروشندگان اینترنتی و جز اینها می‌شود.)
به‌خاطر استفاده از اینترنت، از فعالیتهای مهم اجتماعی، شغلی و یا تفریحی دست کشیده و یا کاسته می‌شود.
فرد به‌دلیل استفاده مفرط از اینترنت، خطر فقدان روابط مهم، شغل، و فرصتهای آموزشی و شغلی را می‌پذیرد. تحقیقاتی هم که اخیراً راجع به اعتیاد اینترنتی صورت گرفته‌اند، چندین معیار را برای اعتیاد به اینترنت و بازشناسی آن برشمرده‌اند.
سه مورد از این معیارهای مهم عبارتند از: موقعی که شخص سعی می‌کند تا از اینترنت خارج شود، احساس بی‌قراری و بدخلقی می‌کند.
از اینترنت، برای فرار از مشکلات و یا کاستن از احساس یأس و ناامیدی، گناه، اضطراب و یا افسردگی استفاده می‌شود.
کاربر اینترنت در مورد میزان و وسعت استفاده خود از اینترنت، به اعضای خانواده و یا دوستانش دروغ گفته و آن را کتمان می‌کند. و نهایتاً، شخص با وجود هزینه بالای استفاده از اینترنت، مکرراً از آن استفاده می‌کند.
در تحقیقات انجام شده در پیامدهای بحران اعتیاد به اینترنت به این نتیجه رسیدیم که،
پیامدهای فردی: احساس تنهایی و افسردگی، اُفت تحصیلی، تغییر سبک زندگی
پیامدهای خانوادگی: مشکلات روابط زناشویی، کم شدن ارتباط افراد خانواده با یکدیگر و خویشاوندان
پیامدهای اجتماعی: انزواطلبی، بحران هویت.
در تحقیقات انجام شده در راهکار برای درمان بحران اعتیاد به اینترنت به این نتیجه رسیدیم که،
پذیرفتن اعتیاد به اینترنت: اولین راهکار برای درمان اعتیاد به اینترنت این است که قبول کنیم دچار این اختلالات شده ایم؛ زیرا با اینکار یک قدم را برای بهبود اوضاع خود برداشته ایم و در ادامه راه بهتر این مشکل را حل می کنیم. باید توجه داشته باشیم تا کسی به اشتباه خود پی نبرد هیچوقت برای جبران آن اقدام نخواهد کرد.
پیدا کردن عامل اعتیاد به اینترنت: قدم بعدی پیدا کردن علت این اعتیاد است که باید ریشه اصلی آن را پیدا کنیم و این امر برای درمان اعتیاد به اینترنت بسیار به ما کمک می کند.
محدود کردن زمان استفاده از اینترنت: بعد از پیدا کردن ریشه این اختلال باید برای درمان اعتیاد به اینترنت اقدام کنیم که تعیین کردن زمان مشخص برای استفاده از فضای مجازی در طول روز، راه حلی عالی است. باید بدانیم نباید آن را به طور کامل از زندگیمان حذف کنیم؛ زیرا این امر نه تنها کارامد نیست، بلکه اوضاع را بدتر می کند. پس باید آن را کمتر کنیم مثلا ۳ ساعت در روز و به مرور آن را کاهش دهیم.
سرگرم شدن به کارهای دیگر: برای دوری از فضای مجازی و طی کردن روند درمان اعتیاد به اینترنت می توانید خود را با کارهای دیگر مانند آشپزی و یا نظافت خانه مشغول کنید و شما را تا حدودی از اینترنت و رسانه ها دور نگه دارد و فقط در مواقع ضروری شما را به سمت آن بکشاند.
زمان بیشتری را با خانواده و دوستان باشیم: یکی دیگر از راهکارهای درمان اعتیاد به اینترنت، حضور در بین افراد خانواده و صحبت در مورد چیزهای مختلف با آن ها است که باعث می شود شما در فضای واقعی زندگی کنید و مجازی را فقط برای چک کردن اخبار استفاده کنید.
تفریحات فیزیکی را بیشتر کنیم: تفریحات فیزیکی مانند مطالعه از بهترین راهکارها برای دوری از دنیای مجازی است و بسیار در درمان اعتیاد به اینترنت موثر است.
ورزش: پیاده روی و ورزش های پرتحرک برای درمان اعتیاد به اینترنت بسیار کارا هستند و شما را از دنیای مجازی به سمت دنیای واقعی سوق می دهد.
کلاس های آموزشی: شرکت در کلاس های موردعلاقه تان مانند طراحی و موسیقی و یا حتی هر کلاسی که شما به آن علاقه دارید در درمان اعتیاد به اینترنت بسیار عالی است.
مراجعه به مشاور: مراجعه به مشاور از بهترین و سریعترین راه حل ها برای درمان اعتیاد به اینترنت است زیرا گاهی فرد نیاز دارد که یکی با او هم صحبت شود و راه حل های کاربردی پیش چای او بگذارد. پژوهش ها نشان می دهند که مشاورۀ کوتاه‌مدت راه‌حل‌محور می‌تواند مداخله‌ای مؤثر برای کاهش اعتیاد به اینترنت نوجوانان باشد.
جمع بندی:
در تحقیقات به دست آمده نتیجه می گیریم که، همه گیر شدن و دسترسی آسان به اینترنت اگر چه مزایای زیادی دارد و منجر به انتقال سریع اطلاعات و تسهیل برقراری ارتباطات شده است، اما استفاده نادرست از آن، تبعات و پیامدهای سنگینی را به همراه دارد. احساس تنهایی و افسردگی، تغییر سبک زندگی، بروز مشکلات در روابط زناشویی، کم شدن ارتباط میان افراد با اعضای خانواده و خویشاوندان، انزواطلبی و بحران هویت، برخی از این پیامدها و آسیب‌هاست که با تدابری چون پذیرفتن اعتیاد به اینترنت، پیدا کردن عامل اعتیاد به اینترنت، محدود کردن زمان استفاده از اینترنت، سرگرم شدن به کارهای دیگر،اختصاص دادن زمان بیشتر به خانواده و دوستان،افزایش تفریحات فیزیکی، ورزش، کلاس های آموزشی و از همه مهم تر مراجعه به مشاور قابل کنترل و درمان می باشد.
پژوهشگران: نسترن قاسمی ، مهرانه حسینی
مدرس: دکتر زهرا رحمانی تبار/دانشگاه آزاد تهران مرکزی
