بچه‌ها هر روز با مشکلات مختلفی روبرو هستند.  این مشکلات عبارتند از: مسایل مربوط به تحصیل، هم بازی‌ها، درگیری در زمین بازی، انجام دادن تکالیف و حتی تصمیم‌‎گیری درباره پوشیدن لباس. اهمیت پرورش مهارت حل مساله در کودکان در این است که وقتی بچه‌ها مهارت حل مساله را یاد می‌گیرند، به توانایی خود در تصمیم‌گیری صحیح ایمان می‌آورند.

کودکانی که فاقد مهارت حل مساله هستند برای حل مشکلات تلاش نمی‌کنند. برای مثال اگر کودکی توسط همسالان خود مورد آزار و اذیت قرار گیرد به جای اینکه به دنبال راه حلی برای این مشکل باشد در عوض، از مدرسه متنفر می‌شود، نمراتش کاهش می‌یابد و دائم از مشکلات جسمی مانند معده درد یا سردرد شکایت می‌کند.

گروه دیگری از کودکان که فاقد مهارت‌های حل مساله هستند حتی تشخیص نمی‌دهند که گزینه‌های دیگری برای حل مشکلات وجود دارد. این کودکان بدون فکر دست به انتخاب‌های ناگهانی می‌زنند. برای مثال کودکی که به گزینه‌های مختلف برای حل مساله آگاه نیست زمانی که دوستش اسباب‌بازی او را بر می‌دارد از کوره در رفته و او را می‌زند زیرا فکر می‌کند این تنها راه پس گرفتن اسباب‌بازی‌اش است.

مهارت حل مسئله به توانایی ما در حل کردن مشکلات به موقع و بدون مانع بر میگردد . در حقیقت توانایی شناسایی مشکل ، پیدا کردن یک راه حل های مناسب برای آن ، ارزیابی و انتخاب راه حل صحیح و عملی کردن آن را مهارت حل مشکل می گویند.

چه انجام ندادن تکلیف مدرسه  باشد و یا فراموش کردن نهار ، داشتن مهارت حل مسئله می تواند  راه حلی برای این مشکلات باشد .مهارتهای حل مشکل می تواند از دوران پیش دبستان به کودکان آموزش داده شود و در دوران دبستان و بالاتر باعث تقویت مهارتهای دیگری در آنها شود .

مهارت حل مسئله، بنیاد تمام زمینه‌های دانش مانند ریاضیات، علوم و هنر است. چه کودک خردسالی که می‌خواهد بیابد لکه خیس فرش از چه چیزی ساخته شده و چه دانشمندی که می‌خواهد درمانی برای سرطان کشف کند، هر دو یک فرایند یکسان تفکر و حل مسئله را به کار می‌گیرند. از طریق یادگیری حل مسئله است که کودکان مهارت‌های فکری‌شان را می‌سازند. همچنین آموزش مهارت حل مسئله به کودکان باعث افزایش توانمندیهای عاطفی، اجتماعی، بدنی، زیباشناسی و اخلاقی آن‌ها می‌شود.

آموزش مهارت حل مسئله از طریق روش آموزشی مبتنی بر کشف باید صورت بگیرد؛ یعنی کودک بر اساس فرایند پرسشگری و کاویدن، یاد بگیرد. آموزش مهارت حل مسئله شامل کمک به کودک دراین است که یاد بگیرد چگونه پاسخ معماها، پرسش‌ها، و معظلاتی که در زندگی روزانه‌اش با آنها روبرو می‌شود را پیدا کند. این یادگیری هم در تمرین‌های فردی و هم در تمرین‌های گروهی، محقق می‌شود. پروژه‌های گروهی برای یادگیری انضباط و همکاری گروهی (کار تیمی) خیلی مهم است.

آموزش حل مسئله به کودکان

کودک از طریق بازی های هدفمند می تواند به صورت کاملا غیر مستقیم با فرایند حل مسأله آشنا شود . برای نتیجه گرفتن از این بازی ها باید گام هایی که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم را طی کرد.

گام اول: شناخت مسأله

مهم است که خوب دیدن را در کودکان تقویت کنیم. اینکه در ابتدای بازی سعی کنیم که کودک خوب همه ی قسمت های بازی را ببیند و ارتباط بین قطعات و هدفی که بازی دنبال می کند را کشف کند شناخت خوبی نسبت به مسأله ایجاد می کند. کودک می آموزد که در برخورد با مشکلات زندگی هم اول باید خوب همه ی جوانب را بررسی کند. پیشنهاد می شود مقاله مهارت دست ورزی را بخوانید.

گام دوم: کشف راه حل

قدم دوم برای آموزش حل مسأله به کودکان این است که برای کشف راه حل مسائل درکنار کودک باشید نه جلوتر از او!  برای حل معماها یا کنار هم قرار دادن قطعات یک پازل همراه با کودک راه های مختلفی را امتحان کنید تا کودک بیاموزد که در برخورد با مشکلات راهکارهای مختلفی را امتحان کند حتی اگر دیگران آن راه ها را نیازموده باشند.

گام سوم: هدایت بله، دخالت خیر!

در مقابل کمک خواستن کودکان در حل معما یا مسأله ی پیش رو نیازی نیست که به سرعت جوابی ارائه کنید هدف از این دسته بازی ها هدایت ذهن کودکان به یافتن راه هایی برای حل مسائل است پس دخالت در روند کشف مسأله باعث از بین رفتن هدف بازی می شود. در زندگی هم والدین باید اجازه دهند کودک در برخی مسائل خودش از پس حل مشکل بربیاید و تمام زندگی کودک نباید زیر ذره بین والدین باشد.

گام چهارم: تقویت ریسک پذیری

برای آموزش حل مسئله به کودک ایجاد روحیه ریسک پذیری و جسارت امتحان کردن راه های مختلف یکی از نکات مهم است. در حل بعضی از معماها دقیقا مانند زندگی واقعی ممکن است چندین راه حل برای رسیدن به هدف وجود داشته باشد و ممکن است کودک با امتحان کردن یک راه حل شکست خورده باشد پس وظیفه ی والدین تقویت روحیه امیدواری و ریسک پذیری همراه با جسارت امتحان کردن راه های مختلف است. پیشنهاد می شود مقاله مونته سوری چیست و روش آموزشی مونته سوری بخوانید.

گام پنجم: الگوسازی

همیشه کودکان آینه ی والدین هستند. اگر به عنوان والد راه های مختلفی را برای کسب نتایج هرچند یکسان امتحان کنید حتما کودک می آموزد که بیشمار مسیر برای رسیدن به هدف وجود دارد. این مسأله هم در کسب نتیجه در بازی ها و هم در مواجهه با مشکلات زندگی می تواند راهگشا باشد و مسیر پرورش مهارت حل مساله در کودکان را برای شما هموارتر کند. در ادامه با معرفی چند بازی حل مسئله همراه ما باشید.

بازی هایی برای تقویت مهارت حل مسئله

بازی ماز یا راهرو های پیچ در پیچ

از سنین خیلی پایین می توانید با طراحی بازی های خانگی به آموزش مهارت حل مساله در کودکان اقدام کنید. در خانه با قرار دادن بالش ها یا تکه های پارچه مسیرهای پیچ در پیچ بسازید و از کودک بخواهید که درون این راهروها حرکت کند، در پایان مسیر یک خوراکی برای تشویق کودک قرار دهید. این راهرو ها می تواند کوچک یا بزرگ باشد طوری که کودک خود بتواند درون آن حرکت کند یا با ماشین ها و اسباب بازی هایش مسیر بازی را طی کند. همچنین می توانید از اسباب بازی های ماز استفاده کنید یا کتابهای پیچ در پیچ  برایش تهیه کنید. برای پرورش مهارت حل مسأله می توانید از بازی ماز گوی و میله برای نوپایان و از بازی ماز آهنربایی برای خردسالان استفاده کنید.

بازی پانتومیم – بیست سوالی

یکی از معروفترین بازی های حل مسئله بازی بیست سوالی است. این بازی ها بدون هیچ امکاناتی قابلیت اجرا دارند. در ماشین در مسیر رسیدن به مقصد، در خانه وقت کار کردن، در پارک وقت بازی کردن….  سعی کنید بازی های بیست سوالی را مناسب سن کودک انتخاب کنید. کلمات خیلی سخت انتخاب نکنید و اجازه دهید کودک کم کم در این بازی به مهارت برسد. بازی پانتومیم هم از بازی های حل مساله برای کودکان و حتی بزرگسالان است. نمونه ای از اسباب بازی های پرورش دهنده ی این مهارت بازی هدبند و بازی پانتومیم است.

پازل ها

یکی دیگر از بازی هایی که می تواند توانایی حل مساله را در کودکان تقویت کند انواع پازل هاست. شما می توانید خودتان در خانه پازل بسازید مثلا یکی از عکس های کودک را بزرگ چاپ کنید آن را روی تکه ای مقوای ضخیم بچسبانید و متناسب با سن کودکتان آن را به قطعات مختلف تقسیم کنید تا کودک با کنار هم قرار دادن آن ها بتواند تصویر را کامل کند، یا می توانید از نمونه های آماده ی بیشماری که در فروشگاه های مخصوص کودکان وجود دارد استفاده کنید.

هنگام خرید پازل دقت کنید که تعداد قطعات آن باید متناسب با سن و توانایی کودک باشد. مثلا برای کودکان یک سال و نیم تا دوسال از پازل های تک قطعه شروع کنید و سپس گام به گام پازل های دو تکه و سه تکه را بیازمایید. پازل های مکعبی که هر مکعب قابلیت تبدیل به قسمتی از شش شکل را دارد برای کودکان پنج سال و بالاتر گزینه های بسیار خوبی هستند زیرا قدرت تجسم کودکان را هم تقویت می کنند. پیشنهاد می شود راهنمای خرید پازل برای کودکان 0 تا 8 ساله را بخوانید.

بازی های ساختنی نظیر لگو ها

همین که کودک تلاش می کند قطعه ی خاصی را برای قسمتی از سازه ی خود انتخاب کند به گونه ای که سازه بتواند درست عمل کند یا شکل مطلوب به خود بگیرد باعث پرورش مهارت حل مسئله در کودک می شود. بازی ساختنی با وجود خلاق بودن و دامنه ی بسیار وسیع بازی، یکی از مهم ترین پرورش دهندگان خلاقیت و تقویت مهارت حل مساله در کودکان هستند.

 می توانید با همراهی کردن کودک در مورد سازه اش گفتگو کنید از او بپرسید:” اینجا چی بگذاریم که این ماشین بتونه روی آب هم حرکت کنه؟ یا اگه بخوای یه ماشین پرنده بسازی به نظرت چی لازم داریم؟” همراهی کردن کودک در حین بازی می تواند درهای جدید به روی تفکرات کودک باز کند. جهت خرید لگو کلیک کنید.

بازی های استراتژیک

بازی هایی که مبتنی بر تفکر استراتژیک و استدلال هستند و شانس در آن ها اثر خیلی کمی دارد مهارت حل مسئله در کودکان را به خوبی پرورش می دهد. این بازی ها اکثرا برای سنین بالاتر از شش سال طراحی شده اند و از نمونه های مطرح آن ها می توان به شطرنج اشاره کرد. بازی های استراتژیک قدرت استدلال، فکرخوانی، تجزیه و تحلیل و توانایی ریسک و انتخاب را در کودک تقویت می کنند و تا سنین بزرگسالی می توانند از بازی های محبوب باشند. نمونه هایی از بازی های استراتژیک عبارتند از بازی چوبیکسو، شطرنج، دالیز، اتللو، پنتاگو …

بازی های خانوادگی و دورهمی

بازی دورهمی خانوادگی نظیر بردگیم ها که برای سنین مختلف طراحی شده اند نیز از بهترین ابزارها برای تقویت مهارت حل مسئله در کودکان و بزرگسالان هستند. این بازی ها با فرایندی شبیه بازی های استراتژیک گاهی همراه با قوانین پیچیده و مدت زمان طولانی تر مخصوص سنین مختلف است و کاملا مبتنی بر قدرت و توانایی حل مسئله است.

بازی های رومیزی کودکان را به آزمودن راه های مختلف برای کسب نتیجه در قالب داستان و بازی تشویق می کنند. این دسته بازی ها با فراهم آوردن تجربه ی انواع خرید و فروش، مدیریت مالی یا همکاری برای حذف رقبا مهارت حل مسئله را در کودکان تقویت می کنند.

یکی از مهارت های مهم و ضروری که می تواند هم در کودکی و هم در بزرگسالی تاثیر بسیار بر روابط خانوادگی و پیشرفت های اجتماعی انسان داشته باشد مهارت حل مسئله است. این مهارت از راه های مختلفی تقویت می شود که یکی از بهترین راه ها برای پرورش آن در کودکی بازی کردن است.

در کنار آموزش های خانواده آنچه که می تواند کودکان را تشویق کند مهارت حل مساله را بیاموزند اسباب بازی های جذاب و ترغیب کننده است.

بازی های حل مسئله توانایی کار گروهی را افزایش می دهند. در طی فرایند بازی کودک ممکن است از دیگران کمک بخواهد همین امر به همراه مشورت کردن و انتخاب راه حل مناسب، باعث ایجاد پیوند اجتماعی شده و روحیه جمعی و کار گروهی را تقویت می کند.

بازی های حل مساله همچین روحیه امیدواری و سخت کوشی را در کودکان تقویت می کنند زیرا کودک می آموزد هر مشکلی راه حلی دارد و باید برای پیدا کردن آن تلاش کرد، پس با آزمون و خطا به کشف راه می پردازد و با هر بار موفق شدن روحیه امیدواری و اعتماد به نفس کودک افزایش می یابد.

آموزش حل مسئله به نوجوانان

همانطور که در مطالب قبلی گفته شد، همه نوجوانان در زندگي با موانع و مشكلاتي روبرو مي شـوند و بـراي گـذر از آنهـا بـه يادگيري مهارت‌هاي مختلف از جمله مهارت حل مسئله نياز دارند. اين مسئله زماني اهميت بيشـتري پيدا مي‌كند كه تغييرات رشدي سريع كودكان، مانند تغييرات هورموني سريع، سبب تنش‌هاي شـديد دروني و اختلال در روابط بين فردي شود

دنیایی که در آن زندگی می کنیم پر است از مشکلات که بخش جدایی ناپذیر زندگی هستند. حل مساله یک فرایند شناختی_رفتاری است که به نوجوان کمک می کند راه حل های مفید و موتری را برای مسائل روزمره زندگی پیدا کند

افرادی که مهارت بالایی در حل مساله دارند می دانند مسائل خود را چطور حل و فصل کنند و اعتماد به نفس بیشتری دارند چون وقتی با مشکلات زندگی روبرو می شوند راه حلی برای آن پیدا می کنند. این افراد اضطراب کمتری را تجربه می کنند چون در زمان بروز مشکل می توانند استرس خود را کنترل کنند
این افراد راحت تر می توانند ازچالش ها بیرون بیایند و از چالش به عنوان فرصت استفاده می کنند؛ توانایی های خود را شکوفا می کنند و به دنبال آموختن مهارتهاي جدیدتر هستند

در فرایند (حل مسأله) فرد باید در رویارویی با مشکلی که در حال حاضر ایجاد شده است بتواند راه حل های زیادی را پیدا کند و سپس با فرایند تصمیم گیری و با در نظر گرفتن پیامدهای هر یک از این راه حل ها، بهترین انها را برای رفع مشکل حاضر بکار ببندد. بر این اساس افراد نیازمندند که چگونگی تفکر و نه فقط چرایی آن را یاد بگیرند

انجام مراحل زیر به صورت پیوسته به فرزندتان کمک می‌کند تا مهارت حل مسئله را در خود پرورش دهد و به راه حل‌های مناسب در مواجهه با مشکلات برسد.

۱. شناسایی مسئله:

این مرحله ممکن است بسیار ساده و پیش پا افتاده به نظر برسد اما همیشه شناسایی مسئله کاری ساده به شمار نمی‌رود. در پاره ای از اوقات، افراد درگیر در یک مسئله ممکن است به اشتباه تنها بخشی از مسئله را به عنوان مشکل در نظر بگیرند. این امر باعث می‌شود تا تلاش‌های افراد ناکافی و با بی ثمر باشد.

۲. تعریف مسئله:

پس از این که مسئله شناخته شد، حال نیاز است تا مسئله به طور کامل تعریف شود تا بتوان برای حل آن اقداماتی کرد. توجه داشته‌باشید که تعریف مسئله باید قابل سنجش، عینی و اختصاصی باشد. مسئله را به گونه‌ای برای خود شرح دهید که رسیدن به هدف در آن امکان پذیر باشد.

۳. مهارت حل مسئله | شکل دادن استراتژی:

قدم بعدی برای حل مسئله، پرورش دادن یک راه حل است. طبیعتا نمی‌توان یک استراتژی و روش کلی را در این مرحله به کار گرفت؛ چرا که این استراتژی بسته به شخصیت فرد و موقعیتی که در آن قرار دارد، متفاوت است. از مشکلاتی که باعث می‌شود فرد در این مرحله به طور موفقیت آمیز عمل نکند، ابتلا به اختلالات شخصیتی است.

۴. سازماندهی اطلاعات:

پیش از به کارگیری راه حل مورد نظر اطلاعات بهتر است اطلاعات خود را طبقه بندی کنید. آگاهی شما از مسئله چقدر است؟ چه چیزهایی برای شما مبهم هستند؟ اطلاعات دیگری که در دسترس هستند و برای انتخاب بهترین راه حل لازم‌اند را سازماندهی کنید.

۵. اختصاص منابع:

در صورتی که از منابع نامحدود مالی، زمانی و منابع مورد نیاز دیگر برای حل مسئله، برخوردار نیستید، پیش از شروع به حل کردن مسائل، اولویت آن‌ها را تعیین کنید. اگر مسئله مهمی نیست، نیازی به هدر دادن منابع زیاد برای آن ندارید. پس بیشتر انرژی و منبع خود را بر روی مسائل مهمتر متمرکز کنید.

۶. نظارت بر پیشرفت:

یک روش حل مسئله کارآمد، میل به ارائه نظارت بر نوع پیشرفت را به همراه دارد. اگر روش پیش رو موجب پیشرفت نمی‌شود، نیاز است تا روش و یا هدف مورد بازبینی قرار گیرد. این نکته را در نظر داشته‌باشید که میزان اعتماد به نفس شما در بینشتان نسبت به پیشرفت تأثیر می‌گذارد 

۷. ارزیابی نتایج:

پس از رسیدن به به یک راه حل، نیاز است تا نتایج را ارزیابی کرده و تعیین کنید که آیا مسیر انتخاب شده برای حل مشکل مسیر مناسبی است یا خیر. ارزیابی ممکن است سریع صورت گیرد، مثل چک کردن پاسخ یک مسئله ریاضی برای پی بردن به صحیح بودن آن، یا می‌تواند آهسته صورت گیرد، مثل ارزیابی جلسات روان درمانی پس از چندین ماه.